Canaries (Tenerife - Lanzarote) 

16 - 27 avril 2010

Géologie Végétation
Galerie de la Flore
Accueil
       

Les Excursions

   La première partie du voyage s'est déroulée à Tenerife avec pour but la découverte géologique de l'île. Les premiers jours se déroulèrent principalement à pied dans les Cañadas (Los Roques, los Azulejos, las Arenas blancas et la Guajara) en attendant des conditions favorables pour monter au Teide. L'ascension a pu finalement être réalisée (téléphérique puis à pied pour le cône sommital). Le reste de l'île fut parcouru en véhicule, permettant d'en aborder les principaux aspects, culturels, géologiques et botaniques : Garachico, Icod, La Orotava, Punta de Teno, Masca et son célèbre Barranco, Massif de l'Anaga... Au bout d'une semaine nos collègues géologues sont rentrés en France, Jeannine et moi-même avons prolongé 4 jours à Lanzarote.

Tenerife
Los Roques, au pied du Teide
Las Arenas blancas, site particulièrement lunaire
Garachico
Masca
Lanzarote
Timanfaya
Haria
El Golfo

La Géologie
    
Les Canaries sont des îles de nature volcanique. Les interprétations actuelles font intervenir un point chaud dans le manteau sous-jacent et un système de fissures dans la prolongation de la faille d'Agadir. Les points chauds classiques, comme celui d'Hawai, donnent naissance à un alignement d'îles volcaniques, posées sur la croûte océanique qui se déplace, dont les âges vont en croissant lorsqu'on s'éloigne de la position actuelle du point chaud. Les îles Canaries ne sont pas alignées et les âges des différentes îles sont dans le désordre le plus complet. L'interprétation qui est proposée est de considérer que le panache issu du point chaud oscille en cherchant sa voie, vers la surface, à travers le système de failles.
     L'histoire volcanique de Tenerife peut se résumer de façon simplifiée :

- Un premier épisode volcanique donne 3 îles, dont les basaltes à olivine affleurent aujourd'hui en partie : Roque del Conde 12 - 9 MA (1), Teno 6 - 5 MA (2), Anaga 5 - 4 MA (3).
- Au milieu des 3 îles s'édifie l'énorme strato-volcan de las Cañadas (4).
- Ce dernier s'effondre en glissant vers le nord où il est en partie englouti dans l'océan, donnant naissance à un tsunami. Une caldeira en résulte (5).
- Au centre de la caldeira un nouveau système volcanique s'installe : Teide, Montaña blanca, Pico viejo (6), avec de nombreuses éruptions historiques, la dernière en 1909.

Panorama depuis La Guajara

Végétation

  
La flore vasculaire (Angiospermes, Gymnospermes, Ptéridophytes) de l'Archipel canarien compte environ 2000 espèces indigènes dont 511 sont endémiques, soit plus de 25%. Un tel taux s'explique pour deux raisons principales : D'abord l'ancienneté de l'Archipel dont les premières îles datent d'environ 20 millions d'années. Les espèces qui se sont implantées (en provenance d'Europe méditerranéenne et d'Afrique) ont eu le temps d'évoluer et, par leur isolement géographique, engendrer de nouvelles espèces. La deuxième raison est la constance de bonnes conditions climatiques qui permet de conserver les espèces. Pour comparaison la flore d'Islande comprend 480 espèces vasculaires avec seulement 2 espèces endémiques. Cette île était encore totalement englacée il y a seulement quelques milliers d'années et les espèces qui se sont implantées lors du recul des glaces (espèces arctico alpines en provenance d'Europe et Amérique du nord) n'ont pas encore eu beaucoup de temps pour évoluer.
  Une formation végétale particulière se rencontre dans la plupart des îles des Canaries, sauf Lanzarote et Fuerteventura, il s'agit de la laurisilve. C'est une forêt constituée de divers feuillus à feuilles persistantes (dont le Laurier), on la trouve en moyenne altitude sur les versants nord des îles souvent envahis de brouillard. Il s'agirait d'un vestige de la végétation de l'Europe du sud à l'ère tertiaire, conservée ici en l'absence de variations climatiques (sécheresses, glaciations). On retrouve cette laurisilve à Madère et aux Açores. Sur l'île de Tenerife elle est surtout présente dans le massif de l'Anaga.
  La fin du mois d'avril est une période favorable pour la végétation, même si la vedette Echium wildpretii commence à peine sa floraison.

      Tenerife :
         1 - Des randonnées à pied dans les Cañadas et au Teide (Parc National du Teide) permettent de cotoyer la flore d'altitude dont la presque totalité est endémique des Canaries.
          - La Boca de Tauce, Los Roques
, los Azulejos et la Guajara montrent Echium wildpretii, Erysimum scoparium, Descurainia bourgaeana, Pterocephalus lasiospermus, Spartocytisus supranubius, Plantago webbii, Argyranthemum teneriffae, Scrophularia glabrata, Adenocarpus viscosus, Nepeta teydea, Lotus campylocladus, Carlina xeranthemoides, Cheirolophus teydis, Tolpis webbii, Pimpinella cumbrae, Micromeria lasiophylla, Andryala pinnatifida, Bituminaria bituminosa, Aeonium spathulatum, Bromus rubens, Bromus tectorum. On trouve quelques sujets isolés de Pinus canariensis, Chamaecytisus proliferus, Juniperus cedrus, Descurainia gonzalezii, dont le biotope se situe plutôt dans la forêt de Pins. Dans le jardin botanique de El Portillo on retrouve toutes ces espèces et d'autres comme Bencomia exstipulata, Sideritis soluta (qui se rencontre plutôt dans la forêt de Pins), Erigeron calderae, Dactylis metlesicsii, Ferula linkii (son biotope habituel se trouve plus bas, rencontré à 1200 m à La Escalona),

Dans Los Roques, le Teide et Echium wildpretii
La Guajara avec Erysimum scoparium

           - La randonnée qui mène à la Montaña Blanca ( 2700 m environ) est à recommander pour son paysage lunaire (ou martien ?), on y rencontre des espèces déjà vues plus bas dans les Cañadas : Erysimum scoparium, Descurainia bourgeauana, Spartocytisus supranubius, Argyranthemum teneriffae, . Près du sommet on trouve une autre vedette du Teide : Viola cheiranthifolia et une plante rare et protégée Echium aubertianum.

Montaña blanca, biotope de Viola cheiranthifolia

           - Près du départ du télépherique du Teide : Polycarpaea tenuis.
           - Lors de l'ascension finale du Teide, on peut encore observer Argyranthemum teneriffae, Sagina procumbens. On peut aussi rencontrer Viola cheiranthifolia près du sommet, nous n'avons pas eu cette chance.

  

    2 - Autour du parc national du Teide, la Corona forestal est un autre parc national. C'est une forêt dominée par un seul arbre : Pinus canariensis. La surexploitation en avait réduit la surface, le reboisement réalisé avec le même Pin a reconstitué une couronne presque continue autour du massif du Teide.
     Le sous bois est en général clairsemé et on y trouve Chamaecytisus proliferus, Cistus symphytifolius, Aeonium spathulatum, Neotinea maculata, Tuberaria guttata, Micromeria hyssopifolia, Erica canariensis. En milieu perturbé on trouve Carduus pycnocephalus.

     3 - Des circuits en véhicule ont permis d'explorer d'autres milieux à l'occasion de courts arrêts ou de petites randonnées :
             - Environs d'Arona et La Escalona : Ferula linkii, Plocama pendula, Schizogyne sericea, Argyranthemum gracile, Urospermum picroides, Sonchus tenerrimusPallenis spinosa, Scolymus hispanicus, Convolvulus althaeoides, Raphanus raphanistrum, Ruta chalepensis, Marrubium vulgare, Papaver setigerum, Lysimachia arvensis, Lysimachia loeflingii.
             - Santiago del Teide : Euphorbia lamarckii,
Gonospermum fruticosum,
             - San Juan del Reparo (mirador dominant Garachico) : Argyranthemum frutescens, Pericallis echinata, Sonchus congestus, Andryala pinnatifida, Crassula multicava (naturalisée), Aichryson laxum.
             - Garachico : Crithmum maritimum, Frankenia capitata, Limonium pectinatum.
             - Miradores de Jardina et del Pico del Ingles (Massif de l'Anaga). On se trouve entre 800 et 1000 m dans le domaine de la laurisilve : Laurus novocanariensis, Ilex canariensis, Viburnum rugosum, Lotus dumetorum, Teline canariensis, Echium simplex, Argyranthemum broussonetii, Pericallis tussilaginis, Carlina salicifolia, Phagnalon saxatile, Erigeron karwinskianus (naturalisé), Aeonium ciliatum, Limonium macrophyllum (peut-être planté ici, son biotope naturel serait en plus basse altitude), Ranunculus cortusifolius, Bituminaria bitumosa, Lobularia canariensis (rochers en bord de route), Polycarpaea latifolia, Aichryson laxum.
             - Punta de Teno : Argyranthemum frutescens, Asteriscus aquaticus, Schizogyne sericea, Vieraea laevigata, Cheirolophus burchardii, Kleinia neriifolia, Launaea arborescens, Reichardia ligulata, Euphorbia canariensis, Euphorbia balsamifera, Astydamia latifolia, Cneorum pulverulentum, Parolinia intermedia, Convolvulus scoparius, Lavandula buchii, Lotus sessilifolius, Opuntia stricta (naturalisée), Periploca laevigata, Spergularia flaccida, Frankenia capitata, Forsskaolea angustifolia, Limonium pectinatum, Mesembryanthemum nodiflorum (naturalisée), Aizoon canariense, Plantago coronopus, Centaurium tenuiflorum (native ou naturalisé ?), Lycium intricatum.
             - Entre Las Portelas et Masca : Teline canariensis, Euphorbia lamarckiiPericallis echinata, Aeonium haworthii, Aeonium pseudourbicum, Echium aculeatum, Andryala pinnatifida, Sonchus acaulis, Sonchus canariensis. A Masca on trouve Nauplius sericeus (cultivé et naturalisé). En direction de Santiago del Teide : Echium virescens, Retama rhodorhizoides, Gladiolus italicus.
             - Barranco de Masca : Phoenix canariensis, Aeonium sedifolium, Aeonium holochrysum, Aeonium pseudourbicum, Pericallis lanata, Argyranthemum foeniculaceum, Gonospermum fruticosum, Urospermum picroides, Galactites tomentosus, Euphorbia atropurpurea, Euphorbia lamarckii
, Lavandula buchii, Lavatera acerifolia, Campanula ocidentalis, Rumex lunaria, Rubia fruticosa, Todaroa aurea, Echium plantagineum, Retama rhodorhizoides.
             - Puerto de Santiago : Launaea arborescens, Aizoon canariense, Fagonia cretica, Patellifolia procumbens, Coccoloba uvifera (planté).

Massif de l'Anaga :
            A gauche la laurisilve en versant nord.
            A droite le versant sud bien plus sec.
La laurisilve

 

   Lanzarote :
              - Cueva de los Verdes : Kleinia neriifolia, Launaea arborescens, Nauplius intermedius, Euphorbia balsamifera, Euphorbia regis-jubae, Ononis pendula, Forsskaolea angustifolia, Rubia fruticosa, Ceballosia fruticosa, Asparagus arborescens, Lycium intricatum, Rumex vesicarius, Atriplex semibaccata (naturalisé).
              - Jameos del Agua : Euphorbia regis-jubae, Mesembryanthemum nodiflorum (naturalisée), Fagonia cretica, Tetraena fontanesii, Patellifolia procumbens, Atriplex halimus, Chenoleoides tomentosa, Frankenia capitata.
              - Massif de Famara (en particulier Mirador del Rio, Mirador de Haria et Ermita de las Nieves) : Senecio leucanthemifolius, Sonchus pinnatifidus, Reichardia famarae, Reichardia tingitana, Nauplius intermedius, Atractylis cancellata, Centaurea melitensis, Filago pyramidata, Glebionis coronaria, Andryala perezii, Launaea arborescens, Frankenia capitata, Plantago lagopus, Rumex lunaria, Limonium puberulum, Reseda crystallina, Helianthemum canariense, Lavandula pinnata, Aeonium lancerottense, Euphorbia regis-jubae, Spergularia fimbriata, Lotus lancerottensis, Mesembryanthemum crystallinum (naturalisée), Linum strictum, Asphodelus tenuifolius, Ferula lancerottensis, Plantago ovata.
              - Famara (plage et environs) : Bituminaria bituminosa, Aizoon canariense, Tetraena fontanesii, Cakile maritima, Erodium laciniatum, Traganum moquinii.
              - Teguise (Village et montée au château) : Euphorbia regis-jubae, Periploca laevigata, Atractylis cancellata, Ononis hesperia, Reseda crystallina, Helianthemum canariense, Rumex vesicarius, Astydamia latifolia, Heliotropium ramosissimum, Dracaena draco (planté), Mesembryanthemum crystallinum (naturalisé).
              - Barranco de Tabayesco (près d'Arrieta) : Lobularia canariensis, Ononis pendula, Trifolium angustifolium, Carlina salicifolia, Nauplius intermedius, Pallenis spinosa, Lavandula pinnata, Aeonium lancerottense, Echium lancerottense, Gomphocarpus fruticosus (naturalisé), Ferula lancerottensis .
              - La Geria : Lotus glinoides, Pelargonium capitatum (naturalisé).
              - Timanfaya (environs de la Caldeira blanca) : Forsskaolea angustifolia, Rumex lunaria, Rumex vesicarius, Rumex bucephalophorus, Polycarpaea divaricata, Polycarpaea robusta, Polycarpon tetraphyllum ssp. diphyllum, Fagonia cretica, Reichardia tingitana, Helianthemum canariense, Lotus lancerottensis, Lotus glinoides, Echium lancerottense, Heliotropium ramosissimum, Aizoon canariense, Malva parviflora, Misopates orontium, Pelargonium capitatum (naturalisé), Lycium intricatum.
              - Punta del Papagayo (Plages et pentes sous les escarpements) : Reichardia tingitana, Argyranthemum frutescens, Pulicaria canariensis, Atractylis cancellata, Echium lancerottense, Heliotropium ramosissimum, Salvia aegyptiaca, Polycarpaea nivea, Kickxia heterophylla, Cakile maritima.
              - Près de Femès : Lotus lancerottensis, Launaea nudicaulis.
              - El Golfo : Launaea nudicaulis, Frankenia capitata.
              - Puerto del Carmen : Malva parviflora, Atriplex lindleyi (naturalisé).

Mirador del Rio : Limonium puberulum et Andryala glandulosa
Mirador del Rio : Lavandula pinnata et Nauplius intermedius